Wiatr, deszcz i smog

Za osiągnięcia cywilizacyjne płacimy własnym zdrowiem. Jednym z produktów ubocznych cywilizacji jest zanieczyszczenie powietrza-smog.

Zanieczyszczenie powietrza jest mieszaniną:

1. Cząstek stałych pod postacią pyłów (określanych PM).
2. Zanieczyszczeń gazowych:
   • dwutlenku siarki (SO₂),
   • dwutlenku azotu (NO₂),
   • tlenku węgla (CO),
   • lotnych związków organicznych (benzopirenów).

Pierwotne zanieczyszczenia (cząstki sadzy, tlenki azotu i siarki) powstają w wyniku wytwarzania i przetwarzania energii z paliw kopalnych, kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych oraz środków komunikacji wykorzystujących pochodne ropy naftowej.

Zanieczyszczenia wtórne powstają w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w atmosferze z udziałem przede wszystkim tlenków azotu i lotnych substancji organicznych. Zanieczyszczeniem wtórnym jest np. ozon.

Poważnym zagrożeniem dla zdrowia są pyły. Składają się one z cząstek o różnym składzie i wielkości. Jak się okazuje dla zdrowia duże znaczenie ma nie tylko skład chemiczny, ale i średnica cząstek pyłów. Nie sprawdza się tu reguła „mała cząstka-mały problem”.

Cząstki o średnicy ≥10 µm są najmniej groźne. Szybko opadają na podłoże. Mniejsze mogą utrzymywać się w powietrzu przez 10-30 dni.

Cząstki o średnicy ˂10 µm tworzą tzw. pył zawieszony, klasyfikuje się je jako PM₁₀. W tej frakcji wyróżnia się najdrobniejsze cząsteczki o średnicy ziaren ˂2,5 µm (PM₂ꓹ₅), które stanowią 50-70% masy PM₁₀ i są uznawane za najbardziej szkodliwe. Cząsteczki wraz z substancjami organicznymi tworzą niebezpieczne aerozole. Pył zawieszony może zawierać wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. benzopiren), metale ciężkie, dioksyny i furany.

Pyły, które trafiają do atmosfery mogą mieć źródła:

1. Naturalne np. materiały osadowe, wybuchy wulkanów, pożary lasów-odpowiedzialne za niewielką część zapylenia
2. Źródła sztuczne (główna przyczyna problemu) wynikająca z procesów produkcyjnych:
   • przede wszystkim produkcja energii,
   • przemysł wydobywczy,
   • przemysł metalurgiczny,
   • przemysł budowlany,
   • transport samochodowy (spalanie paliw w silnikach, ścieranie opon samochodowych, hamulców, ścieranie nawierzchni dróg),
   • spalanie paliw w celach grzewczych w mieszkaniach i gospodarstwach.

Zawartość pyłów zawieszonych w powietrzu zależy nie tylko od ich emisji, ale również od:

1. Warunków geograficznych.
2. Warunków meteorologicznych (temperatura, wilgotność powietrza, nasilenie i kierunek wiatru).
3. Pory roku (w zimie wzrasta ilość zanieczyszczeń związanych z ogrzewaniem)
4. Porą dnia (nasilenie ruchu drogowego w czasie przemieszczania się ludzi z domu do pracy i z pracy do domu).

Szkodliwe pyły i gazy wiszą nad produkującym je miastem w postaci kopuły zwanej smogiem. Im więcej używanych jest paliw o niskich parametrach jakościowych w niespełniających wymogów kotłach i piecach, tym lepiej ma się smog, tym gorzej dla mieszkających na tym terenie ludzi. Ostatnie analizy wykazały, że ekspozycja na pył zawieszony jest powodem 4,2 mln zgonów na świecie rocznie.

 Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje, że nawet ¾ ludności świata może żyć na terenach znacznie przekraczających dopuszczalne normy stężenia pyłu zawieszonego. Według raportu WHO długotrwałe narażenie na działanie najdrobniejszych cząstek pyłu wiąże się ze skróceniem oczekiwanej długości życia u przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej o ponad 8 miesięcy. Polsce przypada niechlubne pierwszeństwo w zanieczyszczeniu powietrza wśród krajów Wspólnoty. Z tego powodu Polacy będą żyć krócej, aż o 10 miesięcy.

Wiadomo, że wzrost zapylenia wiąże się ze wzrostem przypadków niewydolności oddechowej i zaostrzeniami przebiegu przewlekłych chorób układu oddechowego, nawet przy krótkotrwałym narażeniu.

Ostatnie badania wykazały, że nie tylko przewlekłe narażenie na smog, ale również krótkotrwałe powoduje wzrost ryzyka :

1. Ostrych incydentów sercowo-naczyniowych (zawałów mięśnia serca i udarów mózgu).
2. Przewlekłych chorób układu krążenia (miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, zaburzeń rytmu serca).
3. Zaburzeń metabolicznych, w tym cukrzycy typu 2.
4. Zaburzeń w układzie odpornościowym.

Zmniejszenie ryzyka wynikającego z zanieczyszczeń powietrza to nie tylko duże projekty zmierzające do pozyskiwania przez państwa źródeł czystej energii.

Eksperci opracowali zalecenia dla osób indywidualnych, które ograniczają negatywny wpływ zanieczyszczeń:

1. Wybór transportu publicznego lub roweru zamiast samochodu.
2. Modernizacja domowych systemów grzewczych ze wskazaniem na odnawialne źródła energii.
3. Edukacja dotycząca szkodliwości zanieczyszczonego powietrza i monitorowania informacji o lokalnym poziomie zanieczyszczenia.
4. Uniknie spacerów i innej aktywności w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu, zwłaszcza w godzinach szczytu.
5. Prowadzenie aktywności fizycznej w parkach i ogrodach z dala od natężonego ruchu kołowego.
6. W dniach o zwiększonym poziomie zanieczyszczenia powietrza unikanie dużego wysiłku na zewnątrz (np. zmiana biegu na marsz) lub skorzystanie w celu ćwiczeń fizycznych z pomieszczeń zaopatrzonych w system filtrowania powietrza.
7. Ograniczenie czasu spędzanego na zewnątrz w dni, kiedy wzrasta stopień zanieczyszczenia powietrza. Dotyczy to szczególnie osób z grup ryzyka: dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych, chorych na choroby przewlekłe układu oddechowego i układu krążenia.
8. Rozważenie zainstalowania systemów wentylacji i filtrowania powietrza zwłaszcza w obszarach o wysokim poziomie zanieczyszczenia powietrza.

Władze niektórych miast organizowały akcje rozdawania mieszkańcom maseczek w celu ochrony przed smogiem. Jednak dotychczas wykonane badania nie dostarczyły danych, które potwierdziłyby skuteczność tych zabiegów.

Małgorzata Stokowska-Wojda