Sezon jesienno-zimowy obfituje w infekcje układu oddechowego. Często są to schorzenia nawracające, a jeśli dotyczą dzieci, stanowią zmorę nie tylko dla nich samych, a również dla ich rodziców. Niepokój związany z kolejnym zachorowaniem pociechy i wynikająca z tego absencja w pracy, znacznie komplikują rzeczywistość. Skłania to opiekunów do poszukiwania cudownego preparatu „na odporność”.
Warto wiedzieć, że na stan układu odpornościowego wpływają czynniki warunkujące ogólną kondycję człowieka. Należą do nich:
1. Dostatecznie długi sen-szczególnie ważny w przypadku młodych osób o dużej aktywności.
2. Właściwy stan odżywienia, zarówno jakościowy jak i ilościowy. Zły stan odżywienia powoduje gorszą odporność i wzrost częstości zachorowań. U niedożywionych dzieci stwierdzono również gorszą odpowiedź po szczepieniach. Jednocześnie badania wykazały, że otyłość również zaburza system odpornościowy. Otyli ludzie, również dzieci, są bardziej podatni na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Chociaż nie opracowano specjalnej diety poprawiającej odporność, widomo, że diety eliminacyjne z wykluczeniem istotnych produktów spożywczych na odporność wpływają negatywnie. Sposób odżywiania powinien być dobrze zbilansowany jeśli chodzi o jakość składników. Najlepszym, a zarazem najprostszym probierzem pod względem kaloryczności naszego sposobu odżywiania jest waga. Jeżeli masa ciała mieści w normie oznacza, że jemy tyle ile potrzebujemy. Jeżeli wskazówka przesuwa się w prawo, a kilogramów przybywa, warto wprowadzić ograniczenia, by nie dopuścić do dalszych nadmiarowych kilogramów.
Wiadomo, że bardzo ważnym czynnikiem poprawiającym odporność u maluchów jest karmienie piersią. Znacząco zmniejsza częstość infekcji układu oddechowego, zapaleń ucha środkowego i infekcji układu oddechowego.
3. Systematyczne uprawianie sportu. Regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny zmniejsza częstość infekcji bakteryjnych i wirusowych, a także zwiększa odpowiedź po szczepieniach. Jednak bardzo intensywny wysiłek fizyczny, forsowne treningi, zawody sportowe zwiększa podatność na infekcje. Regularna aktywność fizyczna w ramach lekcji wf w szkole jest czynnikiem wpływającym pozytywnie na odporność dzieci.
4. Zredukowanie ekspozycji na dym tytoniowy. Pomimo ustawowych ograniczeń palenia tytoniu w przestrzeni publicznej, w Polsce problem jest większy niż można przypuszczać. Około 40% polskich dzieci jest narażonych na bierne palenie papierosów.
Wielu rodziców dzieci często chorujących na infekcje poszukuje złotego środka na odporność, wierząc, że po jego zastosowaniu dziecko przestanie przynosić z przedszkola lub szkoły coraz to nowe bakcyle. W aptekach dostępna jest mnogość preparatów na odporność. Na wiele z nich nie potrzeba recepty. Dzieci otrzymują liczne suplementy diety, a efekt ciągle jest niezadowalający. Nie oznacza to , że żaden z dostępnych preparatów nie jest skuteczny.
1. Grupą leków o dowiedzionej skuteczności są szczepionki. Oprócz szczepień obowiązkowych, które dziecko otrzymuje zgodnie z kalendarzem szczepień, są szczepionki zalecane. Można je podać dziecku i ochronić przed konkretnymi problemami zdrowotnymi. Ważnym szczepieniem zalecanym jest szczepienie przeciwko grypie. Z uwagi na specyfikę wirusa, konieczne jest szczepienie co roku, ale daje ochronę przed zachorowaniem na grypę i przed jej powikłaniami. Szczepienie przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 chroni przed zachorowaniem na COVID-19. Słowo sepsa wywołuje lęk u rodziców. Jest to stan zagrażający życiu zwany zakażeniem krwi lub posocznicą. Przeciwko sepsie zaszczepić się nie można, ale przeciwko bakteriom, które często stanowią jej przyczynę-tak. Powodem sepsy mogą być pneumokoki i meningokoki. Mogą one wywołać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a pneumokoki dodatkowo ciężkie zapalenie płuc. Zarówno przeciwko meningokokom jak i pneumokokom istnieją szczepionki, które chronią przed zachorowaniem. Wadą szczepionek zalecanych jest fakt, że trzeba za nie zapłacić. Warto rozważyć, czy dziecku bardziej niż kolejna zabawka potrzebna jest szczepionka-polisa ubezpieczeniowa chroniąca przed groźną chorobą. Wystarczy skontaktować się z lekarzem rodzinnym i zaplanować szczepienia zalecane dziecka. Często kwota, jaką wydajemy na odpornościowe suplementy przewyższa cenę szczepionki dającą pewność efektu.
2. Ostatnio tytuł „Królowej Witamin” przypadł w udziale witaminie D. O jej udziale w mineralizacji kości wiadomo było od dawna, ale odgrywa ona znaczącą rolę w procesach odpornościowych. Właściwy poziom witaminy D, zwłaszcza u dzieci skutkuje zmniejszeniem częstości infekcji układu oddechowego. Według aktualnych wytycznych witamina D powinna być podawana dzieciom do 18 roku życia.
3. Wiele pozytywnych recenzji zebrały w ostatnim czasie probiotyki. Zawarte w nich przyjazne organizmowi ludzkiemu bakterie nie tylko „blokują” miejsce w jelitach i utrudniają osiedlanie się bakterii chorobotwórczych. Działają również czynnie na układ odpornościowy: działają stymulująco na niektóre limfocyty, zwiększają liczbę niektórych limfocytów a także immunoglobulin. Stwierdzono, że probiotyki powodują spadek ilości zachorowań na infekcje układu oddechowego, skrócenie czasu trwania choroby, ograniczenie zużycia antybiotyków i mniejszą ilość dni opuszczonych w szkole.
4. Korzystny wpływ na procesy odpornościowe mają glukany. Jest to grupa związków organicznych stanowiących składniki budulcowe niektórych bakterii, glonów, zbóż i grzybów (zwłaszcza boczniaka ostrygowatego i drożdży). Glukany zmniejszają częstość i czas trwania przeziębień i ostrych infekcji dróg oddechowych. Stwierdzono też, że właściwości działania na odporność mają wysoko oczyszczone preparaty glukanowe.
5. Szczególną grupą preparatów są lizaty bakteryjne. Są to leki i w większości dostępne są na receptę. Nawet te, które można kupić bez recepty powinny być podawane po konsultacji z lekarzem. Lizaty bakteryjne są mieszaniną białek różnych bakterii, które najczęściej wywołują infekcje dróg oddechowych. Preparatem tym nie można wywołać choroby, bo nie zawiera on drobnoustrojów, a jedynie ich białkowe fragmenty potrzebne do wytworzenia odporności. Lizaty bakteryjne są rodzajem poliwalentnych szczepionek stosowanych doustnie, a czasem donosowo. W badaniach potwierdzono ich skuteczność w redukcji częstości zakażeń bakteryjnych i skrócenia czasu trwania choroby. Badania wykazały również, że są to leki bezpieczne. Szczególnie polecane u osób z nawrotowymi infekcjami układu oddechowego. Jednak ich skuteczność jest mniejsza u dzieci narażonych na zanieczyszczenia środowiskowe np. dym tytoniowy czy smog.
6. Korzystny wpływ na odporność potwierdziły badania suplementacji siary bydlęcej (colostrum). Działa ona pozytywnie w przypadku biegunek zakaźnych i infekcji układu oddechowego. Skraca czas trwania choroby i łagodzi jej objawy. Badania były przeprowadzane między innymi na grupie sportowców.
7. DHA-kwas dokozaheksaenowy jest jednym z kwasów Ω-3. Jest bardzo ważnym czynnikiem poprawiającym odporność. Udowodniono, że kwasy Ω-3, szczególnie DHA, stymulują komórki odporności wrodzonej, produkcję przeciwciał i nabywanie pamięci immunologicznej. DHA jest rzadkim składnikiem diety. Jego źródłem są algi, tłuste ryby morskie odżywiające się algami, olej rybi a w mniejszym stopniu jaja i orzechy. Jedynym objawem niepożądanym stosowania DHA jest nieprzyjemny rybi smak w ustach po jego zażyciu. Warto wiedzieć, że olej rybi i tran to nie to samo. Tran jest olejem rybim pozyskiwanym z ryb dorszowatych. Z uwagi na szeroką dostępność tranu w sprzedaży, lepiej wybierać te preparaty, które mają status leku. Gwarantuje to większą pewność składu i stabilności preparatu.
Na rynku znajduje się ogromna ilość suplementów, które reklamowane są jako środki poprawiające odporność, ale w większości przypadków nie przeprowadzono żadnych badań z udziałem tych środków, które potwierdziłyby ich skuteczność. Wybierając specyfik wśród licznych możliwości warto zdecydować się na ten, którego pozytywne działania potwierdziły badania, albo skonsultować się z lekarzem rodzinnym.
Małgorzata Stokowska-Wojda
Lubelski Związek Lekarzy Rodzinnych - Pracodawców
ul. Zbigniewa Herberta 14
20-468 Lublin