Wyjście z szafy

Szafa to nie tylko mebel niezbędny do utrzymania porządku w mieszkaniu. To również często dziecięca kryjówka, do której można się schować, kiedy przychodzi lęk.
Lęk jest powszechnie przeżywaną nieprzyjemną emocją związaną z obawą przed niebezpieczeństwem. Naturalnie obawa występuje o osób zdrowych, ale pojawia się również w przebiegu różnego typu zaburzeń w zakresie psychiki i ciała. Obawa przed realnym zagrożeniem, zwana jest strachem. Należy do pierwotnych emocji umożliwiających przetrwanie. Pozwala człowiekowi oceniać niebezpieczeństwo oraz wypracowywać sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Strach jest pożyteczną emocją warunkującą adaptację człowieka do trudności środowiskowych. 
Jeżeli wzmożona czujność, nieuzasadnione obawy i nadmierne poczucie zagrożenia nieproporcjonalne do sytuacji i bodźca utrudniają adaptację i codzienne funkcjonowanie mamy do czynienie z lękiem. Najistotniejszą różnicą między tymi emocjami, które z grubsza odczuwane są w podobny sposób jest fakt, że strach jest reakcją na realne zagrożenie w tej chwili, a lęk wiąże się często z bodźcem nieproporcjonalnie małym, lub wręcz nieistniejącym i dotyczy wydarzeń przyszłych, które jeszcze się nie stały.
Zaburzenia lękowe należą do najczęstszych zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego. W tej kategorii wiekowej dotyczą ok 10-20%.

Wśród zaburzeń lękowych najczęściej dzieci dotyka:
1. Lęk uogólniony (uporczywy, uogólniony lęk niezwiązany z żadnym konkretnym powodem).
2. Lęk społeczny (obawa pojawiająca się w obecności innych osób lub w sytuacjach społecznych).
3. Agorafobia- irracjonalna obawa przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, wyjściem z domu, tłumem, przebywaniem w miejscu publicznym).
4. Fobie specyficzne- lęk przed pająkiem, żabą, zamkniętym pomieszczeniem, widokiem krwi itd.
5. Lęk separacyjny- nadmierny i nieadekwatny lęk przed rozdzieleniem z matką lub obojgiem rodziców.
6. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne- osoba ma pewne powtarzające się myśli (obsesyję) i wykonuje wielokrotnie tę sama czynność (kompulsję). Do najczęstszych kompulsji należy mycie rąk i sprawdzanie po wielokroć czy drzwi są zamknięte.
7. Mutyzm wybiórczy polegający na tym, że dziecko w pewnych sytuacjach mówi, a w innych milczy. Milczenie jest skutkiem lęku.
8. Zespół stresu pourazowego- reakcja przekraczająca możliwości radzenia sobie osoby po skrajnie traumatyzującym przeżyciu (np. gwałt, tortury, wypadek komunikacyjny, kataklizmy żywiołowe itd.).

Do najważniejszych przyczyn zaburzeń lękowych u dzieci należą:
1. Czynniki genetyczne.
2. Środowiskowe.
3. Temperament dziecka

Badania wykazały, że dzieci rodziców z zaburzeniami lękowymi 7 razy częściej cierpią na zaburzenia lękowe w porównaniu z dziećmi, których rodzice nie są obciążeni. Istotę czynnika genetycznego potwierdziły również badania bliźniąt.
Czynniki środowiskowe uwarunkowane są relacjami w rodzinie. Obarczeni zespołem lękowym rodzice często przedstawiając dziecku świat jako zagrażający i nieprzyjazny pokazują mu i wzmacniają nieadaptacyjne sposoby działania w trudnych sytuacjach. Często rodzice z zespołem lękowym nadmiernie kontrolują i krytykują dziecko, albo są wobec niego nadopiekuńczy.
Czynnikiem sprzyjającym zaburzeniom lękowym jest temperament samego dziecka. Szczególnie narażone są dzieci o nadmiernej wrażliwości. Na nowe zdarzenia reagują dużą ostrożnością, dużym napięciem, bywają wycofane i starają się nie okazywać emocji. W niejednoznacznych sytuacjach dopatrują się zagrożenia i przewidują niebezpieczeństwo, przed którym będą zmuszone się bronić.
Zaburzenia lękowe u dzieci nie są łatwe do oceny. Wynika to z samego procesu rozwoju. Lęk przed osobami obcymi pojawiający się w 7-8 miesiącu życia dziecka nie jest powodem do rozpoznania lęku społecznego. Wynika z etapu rozwoju, występuje u większości dzieci i mija po 30 miesiącu życia. Rozpowszechnienie poszczególnych zaburzeń lękowych wiąże się z wiekiem. U dzieci poniżej 12 roku życia najczęściej obserwuje się lęk separacyjny. Szczyt tych zaburzeń ma miejsce między 7 a 9 rokiem życia. Wraz z wiekiem jego występowanie maleje. 
Okres wczesnoszkolny to początek uogólnionych zaburzeń lękowych i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, które nasilają się w kolejnych latach. 
W okresie dojrzewania najczęściej pojawiają się objawy lęku społecznego.
Stwierdzono, że częstość zaburzeń lękowych jest zależna od płci. Dziewczynki chorują 2-3 razy częściej niż chłopcy.
Zaburzenia lękowe mogą wpływać na funkcjonowanie społeczno-emocjonalne dziecka, jego relacje z rówieśnikami, osiągnięcia szkolne. W niektórych przepadkach zaburzenia lękowe mogą przetrwać i występować również w dorosłości. Bardzo ważne są skoordynowane działania rodziny, szkoły, systemu ochrony zdrowia, by pomóc dziecku wyjść z szafy.

Małgorzata Stokowska-Wojda