Uchodźcy, bezdomni i inni

Wydaje się , że wszawica wraz z rozwojem cywilizacji, powszechnie dostępnymi łazienkami i środkami czystości jest zapomnianym problemem. Występującym jeszcze w nielicznych środowiskach ludzi o bardzo niskim statusie socjoekonomicznym z ograniczonym dostępem do zaplecza sanitarnego żyjących w skupiskach, jak bezdomni i uchodźcy, ale mamy przekonanie, że rozkrzewienie higieny sprawiło, że wszawica jest zjawiskiem marginalnym.

Nic bardziej mylnego.

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że wszawica jest ciągle aktualnym problemem zdrowotnym i dotyczy wszystkich populacji bez względu na zamożność, wiek, płeć czy położenie geograficzne. Ponadto stwierdzono, że pasożytem może być dotkniętych 2-10% populacji. Różnice między poszczególnymi obszarami Europy mogą wahać się od 1-20%. Szacunki nie są zbyt dokładne. W Polsce brak jest danych statystycznych dotyczących zachorowań na wszawicę. Jednak wzrost sprzedaży środków zwalczających wszy i liczby zwolnień z tego powodu wystawianych do ZUS pozwala sądzić, że ilość zakażeń nie maleje, a rośnie.

Głównym powodem wzrostu inwazji pasożyta na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia jest wykształcenie przez wszy odporności na preparaty powszechnie stosowane do ich zwalczania.

Wszawica jest jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych wśród populacji dziecięcej. Szacuje się, że 40% zakażonych to dzieci. Szczególnie narażone są dzieci w wieku 3-12 lat. Problem dotyczy zarówno krajów nisko- jak i wysokorozwiniętych.

Na łatwość zakażenia u dzieci wpływa:
1. Przebywanie w grupach (żłobki, przedszkola, kolonie).
2. Bliski kontakt dzieci podczas wspólnych zabaw.
3. Nie zachowywanie pewnych nawyków higienicznych (wspólne korzystanie z nakryć głowy, czy grzebieni).
4. Długie włosy- tym tłumaczona jest większa częstość zachorowania na wszawicę głowową u dziewczynek.
5. Obserwuje się wzrost zachorowań w okresie letnim i zimowym. Związany jest on z przypadającymi na ten okres wakacjami i feriami oraz przebywaniem dzieci na zorganizowanym wypoczynku w dużych grupach rówieśniczych.

Cykl życiowy wszy obejmuje trzy stadia rozwojowe:
1. Gnidy- jajeczka.
2. Larwy.
3. Wszy- dorosłe osobniki.

Gnidy-jaja składane przez dorosłe wszy przytwierdzane są do podstawy włosa. Dojrzewają przesuwając się dalej od skóry wraz ze wzrostem włosa. Larwa wylęga się średnio po 7-10 dniach, a cały cykl rozwojowy wszy trwa ok. 3 tygodni. Wesz żywi się ludzką krwią, a jej ukąszenia powodują dotkliwy świąd.

Z klinicznego punktu widzenia wyróżnia się wszawicę:
1. Głowową.
2. Łonową.
3. Odzieżową.

Wszawica głowowa wywołana przez wesz głowową jest najczęstszą odmianą. Charakteryzuje ją świąd owłosionej skóry głowy, który pojawia się po 1-4 tygodni od zakażenia. Uporczywy świąd wynika z reakcji alergicznej na ślinę pasożyta po ukąszeniu. Oprócz swędzenia mogą pojawiać się liczne zmiany skórne jako objawy reakcji alergicznej lub nadkażenia bakteryjnego skóry spowodowanego drapaniem swędzących miejsc. Pasożyty najczęściej lokalizują się w okolicach skroniowych, za uszami i w okolicy potylicznej.

Wszawica łonowa dotyczy zajęcia przez wszy okolic narządów płciowych i podbrzusza. W przypadku masywnego zakażenia pasożyty mogą rozpełznąć się na okolice pachwin, ud, pach, brwi i rzęs. Oprócz nieznośnego świądu postać ta charakteryzuje się obecnością plam błękitnych na skórze. Powstają one w wyniku przeciwkrzepliwych właściwości śliny pasożyta.  Zakażenie wszawicą łonową często ma miejsce podczas stosunków płciowych, stąd niejednokrotnie współistnieje ona z chorobami przenoszonymi droga płciową.

Wszawica odzieżowa - zmiany dotyczą skóry owłosionej w miejscach, gdzie styka się ona z zainfekowanym ubraniem. Wszy najchętniej umiejscawiają się w szwach i fałdach odzieży. Stąd zmiany skórne o charakterze alergicznym i zadrapania, będące konsekwencją swędzenia najczęściej występują w okolicy ramion, tułowia i pośladków. 

Diagnostyka wszawicy jest prosta. Wystarczy podczas oglądania stwierdzić obecność pasożyta. Przed 2009 rokiem w ramach opieki profilaktycznej nad dziećmi i młodzieżą pielęgniarka szkolna sprawdzała czystość, w tym obecność pasożytów w skórze owłosionej głowy. Od 2009 roku rozporządzeniem Ministra Zdrowia nie wykonuje się badania czystości ciała i odzieży uczniów, ponieważ uznano te czynności za naruszające założenia Konwencji Praw Dziecka.

Leczenie obejmuje miejscowe stosowanie preparatów zwalczających wszy. Jednocześnie stosuje się zabiegi mające na celu przerwanie łańcucha zarażenia wszą:
1. Usuwanie mechaniczne wszy i gnid za pomocą gęstego grzebienia (ta metoda ma nawet nazwę: dry/wet combing).
2. Pranie w temperaturze 50-60⁰C , prasowanie i dezynfekcja ubrań, bielizny, nakryć głowy, ręczników, pościeli, pluszowych zabawek.
3. Zachowanie 2-3 tygodniowego odstępu między dezynfekcją a ponownym użyciem dezynfekowanych części garderoby.
4. Czyszczenie i dezynfekcja szczotek, grzebieni i innych przedmiotów codziennego użytku.
5. W sytuacji masywnej wszawicy i trudności z usuwaniem pasożytów może zaistnieć konieczność obcięcia długich włosów.

W przypadku stwierdzenia wszawicy, konieczne jest zbadanie osób z otoczenia chorego i w przypadku stwierdzenia pasożyta objęcie ich niezwłocznym leczeniem.

 Małgorzata Stokowska-Wojda