A gdy pacjent jest lekarzem

Już Stańczyk zauważył, że w Polsce najwięcej jest lekarzy. I choć minęło pięć stuleci, niewiele w tym zakresie się zmieniło. Nie używa się wprawdzie, jak za czasów Stańczyka, kości z nogi ropuchy jako środka uśmierzającego ból zęba, mamy za to ogromną paletę suplementów diety i leków dostępnych w aptece bez recepty. Nie trzeba być lekarzem, by zaordynować sobie kurację leczniczą według własnego pomysłu. Stąd często bywamy pacjentem i lekarzem w jednej osobie. Czy zawsze szczęśliwie dla pacjenta?

Szczególną grupą są kobiety w ciąży. Stwierdzono, że 90% ciężarnych przyjmuje leki. Są to nie tylko środki wypisane na receptę przez lekarza, ale leki dostępne w aptece w tzw. sprzedaży odręcznej, czyli bez recepty.

Najczęstszymi specyfikami zażywanymi w ciąży są :

1. Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
2. Leki działające na układ oddechowy.
3. Leki antyalergiczne.
4. Leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego.
5. Preparaty ziołowe i suplementy diety.
6. Kremy do stosowania zewnętrznego.

Fakt, że nie ma konieczności posiadania recepty do zakupu preparatu nie oznacza, że jest on absolutnie „nieszkodliwy i bezpieczny” zwłaszcza dla kobiet w ciąży.

Leki przeciwbólowe mają jednocześnie działanie przeciwgorączkowe. Są bardzo często kupowane w przypadku przeziębień, bólów stawów, głowy, czy mięśni. Do najczęściej używanych należy paracetamol, kwas acetylosalicylowy czyli aspiryna, ibuprofen i naproxen.

Niewinna aspiryna stosowana przy przeziębieniu u kobiety ciężarnej może spowodować wzrost ryzyka krwotoku płodowego, krwotoku matczynego, czy ryzyko ograniczenia wzrastania wewnątrzmacicznego płodu.

Uważa się, że znacznie większe ryzyko powikłań niesie stosowanie leków w I trymestrze ciąży niż w III. W przypadku Niesterydowych Leków Przeciwzapalnych, do których należy naproxen i ibuprofen ryzyko powikłań dla płodu stanowi zarówno ich podawanie we wczesnej jak i w późnej ciąży.

Za bezpieczny dla kobiet ciężarnych uznawany jest paracetamol. Działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo i jest lekiem z wyboru w przypadku przeziębienia, gorączki czy bólu.

Pułapkę stanowią leki złożone np. w formie saszetek rozpuszczanych w gorącej wodzie i podawanych przy infekcjach układu oddechowego. Zwykle zwierają w swoim składzie ibuprofen i kwas acetylosalicylowy, których w ciąży nie powinno się zażywać. Należy zawsze sprawdzić skład preparatu. Rzadko, w uzasadnionych medycznie przypadkach lekarz może zalecić ciężarnej stosowanie leku, który nie znajduje się w grupie „całkowicie bezpiecznych”. Decyduje o tym bilans ryzyka i korzyści z zastosowanej terapii.

Częstym problemem jest wybór leku zmniejszającego katar. Katar jest uciążliwym objawem przy przeziębieniu, ale występuje również na podłożu alergicznym jako alergiczny nieżyt nosa, bywa też związany z ciążą-ciążowy nieżyt nosa. W każdym przypadku powoduje uczucie zatkanego nosa i duży dyskomfort. Ulgę przynoszą leki zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa. Stwierdzono, że kobiety w ciąży nie powinny w tym celu używać preparatów doustnych. Nie zostały one przebadane w kierunku bezpieczeństwa dla ciężarnej i jej dziecka. Bezpieczne są leki działające miejscowo w postaci aerozoli i kropli do nosa.

Wbrew pozorom kaszel, który towarzyszy przeziębieniu nie jest prosty do leczenia w ciąży. Zarówno leki wykrztuśne jak i przeciwkaszlowe w znakomitej większości nie mają badań u kobiet w ciąży. Stąd zamiast samej kupować syrop w aptece bezpieczniej jest skonsultować się z lekarzem.

Prawie 15% kobiet ciężarnych przyjmuje leki antyalergiczne z powodu alergicznego nieżytu nosa lub nudności. Nie wszystkie leki z tej grupy zostały przebadane pod względem bezpieczeństwa dla kobiet w ciąży. Wśród nich są preparaty, które takie badania mają i te właśnie powinny być wybierane. W tej sytuacji lepiej zrezygnować z przypadkowych medykamentów i zwrócić się do lekarza.

Zgaga jest bardzo częstą przypadłością kobiet ciężarnych. Pod koniec III trymestru cierpi na nią 80% kobiet. Zdecydowanie przeciwwskazane są preparaty zobojętniające kwas żołądkowy w postaci „ mleczek”. Zawierają one związki glinu wapnia i magnezu i mogą wywołać poważne powikłania. Bezpieczne są leki w tabletkach tzw. inhibitory pompy protonowej. Stosuje się je na czczo i można je kupić w aptece bez recepty.

Kobiety ciężarne często mają problem z wypróżnianiem. Są to zaparcia i biegunki. W przypadku zaparć nie powinno się stosować oleju rycynowego, soli przeczyszczających czy preparatów zawierających bizmut. Loperamid zażywany w celu leczenia biegunki jest bezpieczny.

Osobną grupę chętnie stosowaną przez ciężarne stanowią preparaty ziołowe. Łagodzą nudności, objawy ze strony układu oddechowego, zakażenia dróg moczowych, bóle i inne dolegliwości. Jednak ziołowa herbatka nie zawsze niesie tylko ulgę, czasem również ryzyko. Z tego względu w ciąży nie powinno się stosować: złocienia maruny, bylicy, pluskwicy groniastej, gorzknika kanadyjskiego, szyszkojagody, niepokalanka pospolitego, ruty, przęśli oraz oleju z mięty polnej. Wiele ziół jak np. dobrze znany dziurawiec nie został przebadany w ciąży i lepiej z niego w tym okresie zrezygnować. Bezpieczny i polecany kobietom w ciąży jest łagodzący nudności imbir.

Dużą ostrożność należy wykazać jeśli chodzi o suplementy diety. Nie muszą one przechodzić tak szczegółowych badań przed dopuszczeniem do sprzedaży jak leki i zwykle nie wiadomo jakie konsekwencje może przynieść zażywanie ich w ciąży. Wyjątkiem jest glukozamina, która bywa stosowana przez kobiety ciężarne przy bolesnym zapaleniu stawów i jest bezpieczna.

Za pozbawioną ryzyka grupę leków, również w odniesieniu do ciężarnych, uważane są preparaty do stosowania miejscowego w postaci kremów czy maści. Leki przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne czy sterydowe do miejscowego stosowania dostępne bez recepty są bezpieczne. W przypadku sterydów obowiązują zasady jak najmniejszej dawki przez jak najkrótszy czas.

W przypadku samodzielnych decyzji o zakupie środka leczniczego zwłaszcza w okresie ciąży wskazana jest rozwaga.

Małgorzata Stokowska-Wojda