Upadki – jeden z największych problemów seniorów

Upadki są jednym z największych problemów wieku senioralnego. 

Niosą bardzo poważne konsekwencje:

1. Złamania.
2. Obrażenia głowy i mózgu.
3. Krwiaki.

Skutki urazów powstałych w wyniku upadków prowadzą do:

1. Unieruchomienia. 
2. Pogorszenia sprawności fizycznej, często aż do niepełnosprawności, czy inwalidztwa.
3. Konieczności opieki nad pacjentem przez placówki opiekuńczo-lecznicze, jeżeli pacjent z uwagi na stopień niepełnosprawności nie będzie zdolny do samodzielnego funkcjonowania.
4. Zwiększenia ryzyka zgonu.

Zakwalifikowanie upadków do czołowych problemów wieku senioralnego wiąże się z ich niebezpiecznymi następstwami i dużą częstotliwością. Co 3 osoba po 64 roku życia, a co 2 po 80 roku życia dozna co najmniej jednego upadku w ciągu roku. 

Dlatego tak istotne jest wdrożenie działań zapobiegających upadkom i ich skutkom.

1. Za najistotniejsze działanie zostało uznane propagowanie odpowiedzialności za własne zdrowie i edukacja w tym zakresie. Według przeprowadzonych badań, dobrze zorganizowana systemowo profilaktyka, tylko wtedy może być skuteczna, kiedy pacjent, do którego jest adresowana wykaże wolę aktywnego współdziałania.

2. Bardzo ważne są warunki mieszkaniowe osoby w wieku bardzo dojrzałym: bezpieczne poręcze, podwyższone miski sedesowe, brak progów, dodatkowe wyposażenie dostosowane do potrzeb osoby starszej (np. kabina prysznicowa z możliwością siedzenia, czy zamocowanie dodatkowych uchwytów w wannie).

3. Poprawa stanu kości, a w szczególności zapobieganie zmniejszaniu się gęstości kości, co redukuje ryzyko złamań.

Wraz z wiekiem struktura kości ulega rozrzedzeniu, kości stają się mniej odporne na urazy, łatwiej ulegają złamaniom. W sytuacji dużego spadku gęstości kości jaki ma miejsce w osteoporozie dochodzi do złamań patologicznych. Kości łamią się po bardzo niewielkim urazie, albo bez urazu z uwagi na dużą kruchość. Osteoporoza wymaga specjalnego systematycznego leczenia. Stwierdzono, że za wzrost ryzyka złamań odpowiedzialny jest również spadek masy mięśni u osób starszych. Masa ciała może nie ulegać zmianie, ale zmienia się proporcja między ilością tkanki tłuszczowej i mięśniowej na niekorzyść mięśni.

Podstawowym czynnikiem zapobiegającym złamaniom są ćwiczenia fizyczne. Ruch zmniejsza zagrożenie osteoporozą, poprawia ogólną sprawność i zmniejsza spadek masy mięśniowej. Kanadyjskie badania wykazały, że regularne ćwiczenia funkcjonalne, równowagi i chodu zmniejszają ryzyko upadku i urazu podczas upadku. Jednak efekty można zaobserwować po minimum sześciu miesiącach systematycznych ćwiczeń. 

Niedocenianym czynnikiem profilaktycznym jest dieta. Zbilansowana kalorycznie zapobiegnie niepożądanemu wzrostowi tkanki tłuszczowej, a co za tym idzie nadwadze. Produkty bogatobiałkowe stanowiące budulec dla mięśni pozwolą uniknąć ich zaniku. Odpowiednia podaż witaminy D₃ i nabiału bogatego w wapń wzmocni kości i poprawi ich strukturę.

4. Ryzyko upadków podnoszą zaburzenia widzenia u osób starszych. Operacja zaćmy poprawiająca widzenie zmniejsza jednocześnie zagrożenie upadkiem. Nie bez znaczenia jest również rodzaj okularów. Stwierdzono, że używanie okularów jednoogniskowych, zwłaszcza poza domem jest bezpieczniejsze niż posługiwanie się okularami wieloogniskowymi.

5. Ważne jest stosowanie leków zwłaszcza obniżających ciśnienie tętnicze, leków uspokajających i nasennych.

Większość osób po 65 roku życia ma nadciśnienie tętnicze i przyjmuje z tego powodu leki. Dobrze jest prowadzić dzienniczek pomiarów ciśnienia, które pacjent wykonuje w domu. Ocena stanu wyrównania choroby na podstawie jednego pomiaru wykonanego w przychodni jest dla prowadzącego lekarza bardzo trudna. Kontrolne badania wykonane przez pacjenta w domu pozwalają stwierdzić, czy w dotychczasowym leczeniu nie należy dokonać modyfikacji. Zwykle zdajemy sobie sprawę, że za wysokie wartości ciśnienia tętniczego są niekorzystne i obciążają serce. Ale za niskie wartości ciśnienia mogą zwiększać ryzyko upadków.

Zaburzenia snu, nadmierna nerwowość są częstymi przypadłościami seniorów. Rozwiązanie problemu przy pomocy tabletki wydaje się najprostsze. Ale czy najlepsze? Leki uspokajające i nasenne w wyraźnym stopniu powodują zwiększenie skłonności do upadków. Może zamiast sięgnąć po tabletkę lepiej pójść na spacer przed snem.

Upadki u osób starszych są dużym problemem generującym odległe skutki. W związku z powyższym niektóre kraje jak Wielka Brytania, Szwecja, Australia opracowały i wdrożyły szeroko zakrojone systemowe programy zapobiegania upadkom.

W Polsce tworzone są wprawdzie wytyczne zapobiegania upadkom i postępowania z osobami z upadkiem w wywiadzie, ale ciągle brak systemowych rozwiązań.

Małgorzata Stokowska-Wojda