Ręczniczek dla Jasia

Higiena i pielęgnacja skóry są tak oczywiste jak jedzenie. Podobnie jak rozwijający się przewód pokarmowy niemowlęcia wymaga innej diety niż osoba dorosła, tak mniej dojrzała skóra małego dziecka wymaga odpowiedniej pielęgnacji.

Skóra i jej gruczoły rozwijają się przez cały okres trwania ciąży, a wczesny okres po porodzie to proces adaptacji do środowiska. Skóra noworodka posiada nie w pełni dojrzałą warstwą rogową naskórka. To właśnie ta część skóry jest odpowiedzialna za utratę wody. Produkowane przez gruczoły łojowe substancje tłuszczowe tworzą film pokrywający warstwę rogową naskórka. Jest on niezwykle ważnym elementem bariery ochronnej skóry. Dla prawidłowego zabezpieczenia skóry istotne jest właściwe, lekko kwaśne pH na jej powierzchni

Prawidłowo funkcjonująca bariera chroni nie tylko przed nadmierną utratą wody i elektrolitów, ale również przed drobnoustrojami chorobotwórczymi i alergenami.

Działające tuż po porodzie na skórę czynniki zewnętrzne (temperatura i wilgotność powietrza oraz zabiegi pielęgnacyjne) wpływają na proces dojrzewania skóry noworodka. Dziecko we wczesnym okresie poporodowym ma niewykształconą barierę ochronną skóry, co naraża je na łatwą utratę wody przez skórę. Szczególne wrażliwe pod tym względem są dłonie, podeszwowe okolice stóp i doły łokciowe. Wcześniaki, u których poziom dojrzałości wszystkich narządów jest mniejszy w porównaniu z noworodkami donoszonymi, również skórę mają mniej dojrzałą, a w związku z tym niższą barierę chroniącą przed utratą wody i czynnikami szkodliwymi.

Stan uwodnienia skóry noworodka osiąga poziom stabilny ok 2-4 tygodnia życia, ale proces dojrzewania skóry trwa do ukończenia pierwszego roku. Podczas pierwszych 3 miesięcy życia występuje wzmożone złuszczanie skóry na twarzy. Z uwagi na stosowanie pieluszek w rejonach pośladków, podbrzusza i narządów płciowych rogowacenie naskórka jest niewielkie, a skóra tych okolic delikatna.

Skóra noworodka pełni funkcję termoregulacyjną. Bardzo istotną rolę w tym mechanizmie mają gruczoły potowe. Są one rozwinięte u donoszonych noworodków, wcześniaki są znacznie bardziej narażone na przegrzanie. Dobrze jest pamiętać, że zbyt wysoka temperatura otoczenie jest dla dziecka równie szkodliwa jak za niska.

U noworodków można zaobserwować dwa typy pocenia się:

1. Zewnątrzpochodne- związane ze zbyt wysoką temperaturą.

2. Emocjonalne- wnikające z działania negatywnych bodźców jak strach czy ból. Ten rodzaj pocenia występuje wyłącznie u noworodków donoszonych na dłoniowej powierzchni rąk i podeszwowej powierzchni stóp.

Skóra posiada komórki-melanocyty, które produkują pigment skóry-melaninę. Od zawartości melaniny w skórze zależy karnacja. Smagły brunet ma jej zwykle znacznie więcej niż rudowłosa o porcelanowej cerze. Stwierdzono, że ilość melanocytów jest mniej więcej taka sama u tej samej osoby zarówno w niemowlęctwie jak i w wieku dorosłym. Jednak komórki noworodka produkują znacznie mniej barwnika i w związku z tym skóra małych dzieci jest bardziej skłonna do oparzeń słonecznych. Oparzenie słoneczne u małego dziecka może mieć nie tylko skutki natychmiastowe w postaci rumienia skóry i bólu, ale w wieku dorosłym zwiększa ryzyko rozwoju czerniaka i innych nowotworów skóry.

Niedojrzała skóra małego dziecka wymaga szczególnej pielęgnacji: 

1. Nie zaleca się kąpieli w pierwszej godzinie po urodzeniu ani mycia gąbką skóry noworodka.

2. Do oczyszczania powinno się używać płynnych produktów o obojętnym lub minimalnie kwaśnym pH z dodatkiem emolientów (substancji nawilżających).

3. Nie zaleca się stosowania mydeł z uwagi na zasadowy odczyn pH.

4. Nie zaleca się używania wyłącznie wody do mycia skóry. Nie pozwala to na dokładne oczyszczenie skóry, ponadto prowadzi do jej wysuszenia i podrażnienia.

5. Zaleca się stosowanie łagodnych, ale skutecznych środków myjących przeznaczonych dla małych dzieci, które usuwają wydzieliny i inne zanieczyszczenia.

6. Bardzo istotne jest utrzymanie w czystości skóry rąk niemowlęcia, by zapobiec przeniesienia zanieczyszczenia bakteryjnego do buzi dziecka.

7. Konieczne jest nawilżanie skóry zwłaszcza po kąpieli przeznaczonymi do tego preparatami. Badania wykazały, że tylko 37% noworodków ma prawidłowo nawilżoną skórę. Stan nawilżenia jest niezwykle ważny w prawidłowym funkcjonowaniu bariery ochronnej skóry. 

8. Małe dzieci mają duży stosunek powierzchni do masy ciała, zwiększa to ryzyko utraty ciepła ale i przegrzania. Niezwykle ważna jest prawidłowa temperatura w pokoju niemowlaka. W ciągu dnia powinna ona wynosić 20-22⁰C, nocą o 1-2⁰C mniej, nie niżej jednak niż 18⁰C.

9. Należy unikać stosowania plastrów, bo delikatna skóra dziecka łatwiej ulega odparzeniu. Lepsze będą łagodne silikonowe lub hydrokoloidowe opatrunki.

10. Ostrożnie należy stosować preparaty w postaci maści i kremów. Substancje chemiczne w nich zawarte wchłaniają się przez delikatna skórę do krwi i działają na cały organizm dziecka. Zwłaszcza noworodki nie mają wykształconych w skórze mechanizmów detoksykacyjnych. Szczególna ostrożność zalecana jest przy stosowaniu na skórę starej dobrze znanej jodyny. Wchłonięty przez skórę zawarty w niej jod może doprowadzić nawet do niedoczynności tarczycy. Używanie naskórne preparatów z alkoholem izopropylowym niesie ryzyko zatrucia.

11. Ważna jest ochrona przed promieniowaniem słonecznym. Pamiętajmy, że oprócz czapeczki i ubranka zakrywającego całe ciało, dziecko powinno mieć zabezpieczone odkryte części ciała filtrem UV najlepiej 50.

Stosowanie odpowiednich preparatów nawilżających jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania bariery ochronnej skóry i niesie również skutki odległe w czasie. Według niektórych doniesień preparaty nawilżające z zawartością substancji negatywnie działających na barierę ochronną mogą usposabiać do zachorowania na atopowe zapalenie skóry.

Powstaje pytanie jakie są właściwe substancje nawilżające skórę malucha, a jakich należałoby unikać?

Ciągle jeszcze w pielęgnacji małych dzieci używa się oliwy z oliwek i oleju słonecznikowego. W związku z powyższym, przeprowadzono badanie oceniające skutki pielęgnacji preparatami zawierającymi oliwę z oliwek, olej słonecznikowy i preparaty bez wykorzystania olejów. Dzieci pielęgnowane środkami olejowymi miały nieco lepiej nawilżoną skórę, ale gorszy film lipidowy pokrywający skórę w porównaniu do tych, u których używano kosmetyków bezolejowych. Ponadto stwierdzono większą skłonność do atopowego zapalenia skóry po stosowaniu preparatów olejowych. Niewykluczone ,że popularna do tej pory oliwka nie jest tym najlepszym środkiem dla dziecka.

A co w zamian?

Według ostatnich doniesień najlepszym kosmetykiem chroniącym skórę dziecka jest maź płodowa. To właśnie jej skład ma być punktem wyjścia do opracowania nowej generacji substancji nawilżających skórę maluchów.

Małgorzata Stokowska-Wojda