OBLICZA ASTMY

Jeszcze niedawno powszechnie uważano, że astma ma jedno oblicze. Badania ostatnich lat wykazały, że mimo podobnych objawów mechanizmy, które doprowadzają do ich wystąpienia mogą się znacznie różnić u poszczególnych osób. Pozwoliło to na spersonalizowane dobranie leczenia dotyczące zwłaszcza pacjentów z ciężkim przebiegiem astmy.

Zgodnie z definicją, astma jest niejednorodną, przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, którą rozpoznaje się przede wszystkim na podstawie objawów ze strony układu oddechowego, takich jak:
1. Kaszel.
2. Duszność.
3. Ucisk w klatce piersiowej.
4. Świsty (słyszalne podczas osłuchiwania stetoskopem).
5. Potwierdzony zmienny skurcz oskrzeli.
Opisane dolegliwości mają charakter napadowy, zróżnicowane jest również ich nasilenie. Objawy mogą występować spontanicznie (bez widocznej przyczyny). Jednak często występują po zadziałania zidentyfikowanego czynnika wyzwalającego:
1. Wysiłku fizycznego.
2. Infekcji dróg oddechowych.
3. Narażenia na substancje uczulające lub
4. Drażniące. 
Napad astmy manifestujący się skurczem oskrzeli często ustępuje samoistnie lub pod wpływem zastosowanych leków.
Astmę rozpoznaje się w dużej mierze na podstawie szczegółowo zebranego wywiadu i charakterystyki objawów: kaszlu, duszności, świstów i ciężaru w klatce piersiowej.
Na rozpoznanie astmy wskazuje:
1. Obecność więcej niż jednej z opisanych dolegliwości.
2. Pojawianie się dolegliwości w nocy i nad ranem.
3. Zmienność dotycząca czasu ich trwania i nasilenia.
4. Zidentyfikowanie czynników wyzwalających dolegliwości, takich jak: infekcje wirusowe, wysiłek fizyczny, narażenie na czynniki alergizujące lub drażniące np. spaliny, dym papierosowy lub silne zapachy.
Badanie osłuchiwaniem pacjenta bardzo często jest prawidłowe i tylko w okresie zaostrzenia można stwierdzić świsty wdechowe. 
Przebieg astmy jest zmienny. Zdarzają się sytuacje, że u chorego, który miał objawy codziennie, objawy te całkowicie ustępują i nie nawracają przez kilka miesięcy a nawet lat. Niestety, bywa również, że u osoby u której dolegliwości pojawiają się bardzo rzadko może dojść do nagłego, zagrażającego życiu napadu astmy. 
Cechami charakterystycznymi astmy jest nadreaktywność oskrzeli (stała ich gotowość do skurczu) wynikająca z przewlekłego stanu zapalnego. Stan ten utrzymuje się nawet wtedy, gdy pacjent nie odczuwa żądnych dolegliwości, a wyniki badań wydolność układu oddechowego są prawidłowe. Stąd natychmiastowa reakcja po zadziałaniu czynnika wyzwalającego.
W wyniku badań zróżnicowano poszczególne typy astmy:
1. Przebiegającą z zapaleniem typu 2.
2. Przebiegającą bez zapalenia typu 2.
3. Astmę alergiczną.
4. Eozynofilową (przebiegającą ze zwiększoną ilością białych krwinek kwasochłonnych)
5. O późnym początku.
6. Z nadwrażliwością na niesterydowe leki przeciwzapalne.
7. Przebiegającą z otyłością.
8. Przebiegającą z utrwalonym skurczem oskrzeli.
Na ryzyko zaostrzenia astmy wpływa wiele czynników:
1. Do najważniejszych należą: ciężkość i stopień skuteczności leczenia astmy.
2. Czynniki genetyczne. 
3. Infekcje wirusowe (w tym spowodowane wirusem RSV i grypy) a także bakteryjne .
4. Czynniki socjalne obejmujące niski status ekonomiczny (warunki mieszkaniowe, edukacja i dostęp do ochrony zdrowia, a także przynależność do mniejszości etnicznych) i narażenie na przewlekły stres. Przytoczone uwarunkowania mają istotny związek z częstością występowania zaostrzeń astmy, skutecznością leczenia oraz śmiertelnością związaną z ciężkim zaostrzeniem.
5. Częste zaostrzenia. Przebyte w krótkim czasie zaostrzenie znacznie zwiększa możliwość jego ponownego wystąpienia.
6. Choroby współistniejące, takie jak: otyłość, choroby zatok, polipy nosa.
7. Zaburzenia układu odpornościowego pacjenta.
8. Uczulenia wewnątrzdomowe, szczególnie na roztocze kurzu domowego, ale także wilgoć, pleśń, alergeny kotów, myszy, karaluchów.
9. Narażenie na środki chemiczne w tym: dym tytoniowy, para z papierosów elektronicznych, a także substancje obecne w farbach i lakierach używanych do wykończenia mieszkań.
10. Narażenie na zanieczyszczenie powietrza-szczególnie cząstki stałe o średnicy ≤2,5µm. W badaniach zaobserwowano częstszy kontakt z placówkami ochrony zdrowia osób zamieszkujących tereny o zwiększonych stężeniach toksycznych cząstek w powietrzu.
W wielu przypadkach częstość zaostrzeń zależy od występowania infekcji. Ograniczenie zakażeń w istotnym stopniu zmniejsza ilość zaostrzeń astmy. Jednym z najważniejszych działań redukujących zaostrzenia są szczepienia. Coroczne szczepienie przeciwko grypie zmniejsza ryzyko ciężkiego zaostrzenia astmy wymagającego leczenia szpitalnego lub interwencji Szpitalnego Odziały Ratunkowego o 59-78%. Na tle innych krajów europejskich szczepień przeciwko grypie w Polsce jest ciągle bardzo mało, w tym zapominamy, że szczepieniu można poddać dzieci od 6 miesiąca życia i kobiety w ciąży. Dostępna jest również szczepionka przeciwko RSV przeznaczona dla osób powyżej 60 roku życia, zwłaszcza z chorobami przewlekłymi, w tym układu oddechowego.
Poza szczepieniami stanowiącymi swoiste uodpornienie, ważne jest stymulowanie naturalnej odporności organizmu poza zakażeniami. W okresie zdrowia (przed sezonem infekcyjnym) stosuje się specjalne preparaty o charakterze lizatów bakteryjnych których rolą jest poprawa odporności i zapobieganie infekcjom. Niebagatelną rolę w procesach odpornościowych pełni również Witamina D3. Warto zadbać o jej prawidłowy poziom we krwi. U dzieci suplementacja Witaminy D3 powinna obejmować cały okres wzrastania do 18 roku życia.
Bardzo ważne są warunki w jakich przebywa osoba chora na astmę.
U osób uczulonych na roztocze kurzu domowego czy pleśń warto zadbać o:
1. Stosowanie nieprzepuszczalnej dla roztoczy pościeli.
2. Usunięcie miękkich mebli i dywanów będących siedliskiem kurzu.
3. Odkurzanie na mokro.
4. Kąpanie zwierząt domowych.
5. Stosowanie filtrów powietrza.
6. Usunięcie uszkodzonych przez wodę materiałów budowlanych.
7. Poprawę ogrzewania i wentylacji.
8. Redukcję narażenia na zanieczyszczenia środowiskowe, a przede wszystkim na dym tytoniowy i parę z papierosów elektronicznych.
Niedocenianym czynnikiem poprawiającym funkcjonowanie osób z astmą jest aktywność fizyczna. Odgrywa ona istotną rolę w utrzymaniu kondycji fizycznej, prawidłowej funkcji płuc ale również zmniejsza częstość infekcji układu oddechowego. W konsekwencji ma miejsce lepsza kontrola astmy oraz wzmocnienie skuteczności szczepień.
Szczególne znaczenie ma aktywność fizyczna połączona z klimatem alpejskim. Przebywanie na dużych wysokościach, w warunkach zwiększonego promieniowania słonecznego, zmniejszonej prężności tlenu, zmniejszonego narażenia na zanieczyszczenia powietrza i alergeny (zwłaszcza kurzu domowego) skutkuje lepszą kontrolą astmy, zmniejszeniem przewlekłego stanu zapalnego układu oddechowego i poprawą odporności.
Małgorzata Stokowska-Wojda