DEPRESJA  U SENIORÓW

Depresja u seniorów jest zjawiskiem częstym. Zbadano, że wszelkie zaburzenia nastroju są częstsze w wieku podeszłym. Biorąc pod uwagę perspektywę liczebnego wzrostu tej grupy wiekowej należy przewidywać, że ilość osób podeszłych z depresją również będzie większa. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia uważano, że rozpowszechnienie zaburzeń nastroju w grupie seniorów jest niższe niż u osób w średnim wieku. Szacowano, że depresja występuje u około 1% seniorów. Obecne dane są znacznie wyższe. Ocenia się, że depresja dotyczy 5% ogólnej grupy seniorów, a wśród osób przebywających w placówkach opiekuńczych 13,5% pensjonariuszy. Przewiduje się, że rozpowszechnienie zaburzeń nastroju wśród seniorów będzie rosło. 
Depresja u seniorów jest częsta, ale trudna do rozpoznania. Wynika to między innymi z faktu, że depresja w każdej kategorii wiekowej objawia się i przebiega inaczej. Istnieją zasadnicze różnice w przebiegu depresji u dzieci, osób w wieku średnim i seniorów. Niebagatelny wpływ na nastrój osoby w podeszłym wieku ma stan fizyczny i obciążenia chorego. Wśród tej grupy osób istnieją znaczne różnice w zakresie problemów zdrowotnych związanych z wielochorobowością niekoniecznie ściśle związane z wiekiem. Obserwuje się osoby tuż po 65 roku życia z dużymi ograniczeniami i poważnymi problemami zdrowotnymi oraz ludzi dobiegających dziewięćdziesiątki w miarę dobrej kondycji zdrowotnej. 
Dodatkowo termin depresji w wieku podeszłym może oznaczać zarówno pierwszy epizod zaburzeń nastroju jak i kolejny w przebiegu depresji nawracającej. W tej grupie znajdują się również osoby z chorobą afektywną dwubiegunową charakteryzującą się naprzemiennymi wahaniami nastroju od manii (podwyższony nastrój, nadpobudliwość ) do depresji (obniżony nastrój, apatia). 
Często obniżenie nastroju ma ścisły związek z przebiegiem niektórych chorób ciała np. przewlekłych zespołów bólowych lub z uszkodzeniami mózgu np. depresja po udarze mózgu. Niebagatelny wpływa na obraz depresji w wieku podeszłym ma występowanie zaburzeń poznawczych czy otępienie. Depresja wieku podeszłego tworzy coś na kształt błędnego koła. Jednocześnie jest powodem wystąpienia lub zaostrzenia innych chorób, ale z drugiej strony sama jest wywoływana lub wzmacniana przez inne choroby ogólnoustrojowe. 
Podstawowym objawem zespołu depresyjnego jest pozbawienie radości i odczuwania przyjemności w każdym zakresie. Dotyczy to przyjemności cielesnej, zmysłowej, emocjonalnej, intelektualnej czy duchowej. 
Do objawów depresji w wieku podeszłym należą:
I. Objawy depresyjne:
       1.Przewlekły smutek, ale też negowanie smutku.
       2. Martwienie się na zapas.
       3. Płaczliwość.
       4. Poczucie pustki.
       5. Spadek motywacji do działania.
       6. Spowolnienie ruchowe.
       7. Poczucie braku energii.
       8. Przekonanie o braku nadziei.
       9. Pesymistyczna ocena rzeczywistości.
       10. Poczucie winy, bycia ciężarem dla innych. 
       11. Poczucie bezwartościowości.
       12. Poczucie bezsilności.
       13. Unikanie kontaktów z innymi.
       14. Lęk przed kontaktami z ludźmi.
       15. Rozmyślanie o śmierci, myśli samobójcze, próby samobójcze.
       16. Utrata zainteresowań.
       17. Trudności w zasypianiu, poranne wybudzanie bez możliwości dospania do zaplanowanej godziny, nadmierna senność.
II. „Maski depresji”-objawy niecharakterystyczne, których pojawienie się może sugerować depresję.
       1. Drażliwość, zniecierpliwienie.
       2. Kłótliwość, zmienność nastroju.
       3. Zwiększona pobudliwość.
       4. Zmiany wzorca używania alkoholu.
       5. Dezorganizacja w działaniu.
       6. Niezrozumiałe zmiany w zachowaniu.
       7. Zaniedbywanie dotychczasowych obowiązków (leki, higiena, jedzenie).
       8. Zaburzenia koncentracji.
       9. Zaburzenia zapamiętywania.
       10. Trudności w podejmowaniu decyzji.
       11. Skargi na zaburzenia pamięci.
       12. Zmiana wzorca odżywiania (głodzenie lub przejadanie się).
       13. Utrata apetytu, utrata masy ciała.
       14. Skargi na dolegliwości bólowe bliżej nie określone.
       15. Przewlekłe skargi na bóle głowy, brzucha, pleców.
       16. Zaparcia, problemy związane z przewodem pokarmowym, które nie ustępują pomimo zastosowanego leczenia.
Zidentyfikowano czynniki ryzyka depresji w wieku podeszłym:
I. Są to czynniki biologiczne ;
       1. Ogólny stan zdrowia
              -wiek
              -zły ogólny stan zdrowia
              -zła samoocena stanu zdrowia
              -wystąpienie nowej choroby
              -nadużywanie alkoholu lub substancji psychoaktywnych
              -wcześniejsze hospitalizacje psychiatryczne
       2. Czynniki ryzyka naczyniowego uszkodzenia mózgu
              -otyłość
              -cukrzyca
              -zawał mięśnia serca
              -choroba niedokrwienna serca
       3. Choroby ośrodkowego układu nerwowego
              -choroba Alzheimera
              -choroba Parkinsona
              -otępienie naczyniopochodne
       4. Choroby ciała z dużym ryzykiem wystąpienia zaburzeń nastroju
              -niewydolność krążenia
              -udar mózgu
              -osteoporoza
              -niedoczynność tarczycy
              -duże zaburzenia widzenia i słuchu
              -przewlekłe choroby układu oddechowego
              -choroby układu ruchu
              -ból przewlekły
       5. Czynniki genetyczne (chorobowe zaburzenia nastroju zdiagnozowane u chorego lub członków jego rodziny).
II. Oprócz obciążeń związanych ze stanem zdrowia niezwykle istotne są czynniki psychospołeczne: 
       1. Cechy osobowości
              -nerwowość
              -niski poziom poczucia własnej sprawczości
              -wyuczona bezradność
              -obsesyjność
       2. Dysfunkcjonalne myśli i zachowania
              -wadliwe przetwarzanie informacji
              -samoobwinianie
              -niewydolne mechanizmy obronne w sytuacji odczuwanego lęku przed śmiercią
              -trudności w przystosowaniu się do ograniczeń wynikających ze stanu zdrowia
       3. Stresory życiowe
              -stresujące wydarzenia życiowe
              -codzienne martwienie się
              -choroba i niepełnosprawność
              -zły poziom funkcjonowania
              -trauma
              -przejście na emeryturę
              -niski poziom wykształcenia
              -zmiany w środowisku chorego
              -strata w niedalekiej przeszłości (fizyczna, strata bliskiej osoby czy poczucia bezpieczeństwa)
              -reakcja żałoby
       4. Stresory społeczne
              -brak wsparcia społecznego
              -nieprawidłowe wsparcie społeczne
              -samotność
              -niskie dochody
              -pogorszenie sytuacji ekonomicznej
              -pogorszenie statusu społecznego
              -wykluczenie cyfrowe
              -inwalidztwo czy niepełnosprawność
Depresja stanowi jeden z najsilniejszych czynników ryzyka prób samobójczych. U osób młodych próby samobójcze często są podyktowane silnym impulsem, chwilowym nastrojem. Po udaremnieniu samobójstwa najczęściej próba nie jest ponawiana. Osoby w wieku podeszłym podejmują próbę samobójczą w wyniku przemyśleń i analiz bilansowych. Jest ona zwykle dobrze przygotowana, a co za tym idzie charakteryzuje się wysoką skutecznością. Metody typowe dla tej grupy wiekowej najczęściej bazują na samotnym zamieszkiwaniu i przyjmowaniu leków. Do najczęstszych należą odstawienie przyjmowanych leków, zażycie nadmiernej, toksycznej dawki leków czasem w połączeniu z alkoholem, czy głodzenie się.
Problem depresji osoby starszej obciąża nie tylko ją samą, ale również członków rodziny. W przypadku osób mieszkających z rodziną łatwiej zauważyć niepokojące różnice w dotychczasowym zachowaniu seniora. We wszystkich przypadkach wątpliwych warto zgłosić się do psychiatry. Istnieją skuteczne metody rozpoznawania i leczenia depresji, a do Poradni Zdrowia Psychicznego pacjent może zgłosić się bez skierowania po uprzednim umówieniu terminu wizyty. Jak we wszystkich problemach medycznych możliwe jest działanie zapobiegające wystąpieniu depresji. Wprawdzie nie jesteśmy w stanie zmienić stanu zdrowia i realnych ograniczeń podeszłego wieku naszych bliskich, ale poświęcenie im własnego czasu i uwagi, mobilizacja do aktywizacji ruchowej i intelektualnej (wspólne spacery, czy gry) sprawi, że nie będą czuć się ciężarem dla bliskich. Dbanie o dobre samopoczucie seniora leży nie tylko w jego interesie, ale całej rodziny.

Małgorzata Stokowska-Wojda