Pyk, pyk, pyk z fajeczki

Na starych filmach nostalgicznie wijący się dym z papierosa odgrywa rolę równie ważną jak aktorzy. Kiedyś symbol stylu i elegancji dzisiaj jednoznacznie uchodzi za gangstera.
Udowodniono mu działanie sprawcze wielu chorób: chorób układu krążenia, układu oddechowego, licznych chorób nowotworowych. Winien jest niepełnosprawności i zgonów wielu osób palących, ale też biernych palaczy-narażonych na dym tytoniowy wytwarzany przez innych.
Palenie tytoniu podobnie jak przestępczość wywołuje negatywne konsekwencje zdrowotne, społeczne, ekonomiczne i środowiskowe. Jest obciążeniem nie tylko finansowym dla rodzin ale też krajowych systemów zdrowotnych. Choroby odtytoniowe są powodem wielu osobistych tragedii.
Wydaje się, że świadomość szkodliwości palenia jest powszechna i oczywista. A jednak szacuje się, że w Polsce pali około 9 milionów dorosłych osób, a ok. 60 tysięcy umiera rocznie przedwcześnie z powodu chorób odtytoniowych.
Brytyjski Instytut Zdrowia i Opieki wydał w 2021 r zebrane i uaktualnione wytyczne dotyczące walki z nałogiem palenia tytoniu. Jak we wszystkich schorzeniach najważniejsza jest profilaktyka. Instytut Zdrowia i Opieki zaleca ścisłą współpracę między organizatorami kampanii medialnych , władz lokalnych i organów handlowych w realizowaniu działań antytytoniowych. Istotne jest zidentyfikowanie grup bardziej narażonych na rozpoczęcie palenia, zadbanie o to, by przekaz był dostosowany do poszczególnych grup, miał różnorodne formy, a kampania była prowadzona co najmniej przez trzy lata.
Szczególne miejsce w profilaktyce palenia tytoniu zajmuje edukacja w zakresie szkodliwości palenia. Dotyczy to w szczególności dzieci i młodzieży . Kształtowanie poglądów i opinii na temat palenia i związanych z tym norm społecznych rozpoczyna się już w dzieciństwie. Dlatego działania edukacyjne powinny być prowadzone już na poziomie szkoły podstawowej.
Warto zwrócić uwagę na używanie e-papierosa uważanego za zupełnie nieszkodliwy. Badania wykazały, że osoby palące e-papierosy zwłaszcza młode (dzieci i młodzież) mają znacznie większą skłonność do sięgania po tradycyjne wyroby tytoniowe.
Podstawą do zerwania z nałogiem palenia jest świadomość szkodliwości używania tytoniu, ale też szersza znajomość problemu:
1. Większość substancji chorobotwórczych to składniki tytoniu inne niż nikotyna.
2. Nikotyna ma wysoki potencjał uzależniający ze względu na jej łatwość przenikania do mózgu.
3. Istnieje możliwość stosowania jednego, lub więcej zarejestrowanych środków leczniczych zawierających nikotynę jako substytutu palenia tytoniu. Może być to terapia czasowa i długoterminowa.
4. Produkty lecznicze z nikotyną dopuszczone do obrotu mają jej mniej niż wyroby tytoniowe. Dzięki innej drodze podania mają też znacznie mniejszy potencjał uzależniający niż papierosy. W związku z powyższym ryzyko chorób odtytoniowych nawet podczas długotrwałej terapii zastępczej jest mniejsze niż podczas palenia.
5. Stosowanie terapii antynikotynowej w celu rzucenia palenia, a nawet w celu redukcji szkód jest znacznie korzystniejsze finansowo.
Najlepszym rozwiązanie dla osób znajdujących się w szponach tytoniowego nałogu jest definitywne z nim zerwanie. Jednak dla niektórych radykalne metody są zbyt trudne. Dla tych osób proponowane są rozwiązania połowiczne określane mianem „redukcji szkód”. Należy do nich:
1. Ograniczenie palenia z zamiarem całkowitego zaprzestania w przyszłości.
2. Jedynie ograniczenie palenia.
3. Czasowe zaprzestanie palenia.
„Redukowanie szkód” ma wady i zalety. Korzyści ze zmniejszenia ilość wypalanych papierosów są niepewne, ale jej wdrożenie pozwala wierzyć w większą skłonność do całkowitego zaprzestania palenia.
Mało znane w Polsce jest używanie tytoniu bezdymnego. Tytoń bezdymny to każdy produkt zawierający tytoń, który jest wkładany do ust lub nosa i nie jest spalany. Kategoria ta nie obejmuje produktów do ssania takich jak snus, lub produktów podobnych do doustnej tabaki. Ze względu na składniki tytoń bezdymny podzielono na trzy kategorie:
1. Tytoń z aromatami lub bez nich.
2. Tytoń z różnymi modyfikatorami alkalicznymi.
3. Tytoń z wapnem gaszonym jako modyfikatorem zasadowym i orzechami areki.
Tytoń bezdymny jest również bardzo szkodliwy, ale osoby używające go rzadko zdają sobie z tego sprawę. Zwracają uwagę na jego działanie odświeżające oddech, kojące ból zębów czy niestrawność.
Systemowa edukacja zdrowotna w zakresie palenia tytoniu w warunkach polskich pozostawia wiele do życzenia. Jednak w 2019 r Ministerstwo Zdrowia wdrożyło program profilaktyki chorób odtytoniowych. W jego wyniku powstały finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia poradnie antynikotynowe. Do skorzystania z usług poradni pacjent nie potrzebuje skierowania. Poradnia zapewnia kompleksową obsługę obejmującą:
1. Badanie lekarskie.
2. Ocenę wyników testów uzależnienia od tytoniu.
3. Motywacji do zerwania z nałogiem palenia.
4. Skali depresji.
5. Wykonanie badania na obecność tlenku węgla w wydychanym powietrzu.
6. Badania spirometrycznego u osób w wieku od 40 do64 lat.
W zależności od wyników wykonanych badań pacjentowi udzielana jest krótka porada antynikotynowa, lub jest on kierowany na terapię grupową.
W zakres programu wchodzą takie działania jak edukacja pacjentów oraz kwalifikacja i zaplanowanie terapii farmakologicznej.
W Polsce funkcjonuje również Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym.
Zrywanie z nałogiem mimo, że bezwzględnie opłacalne, jest żmudnym i trudnym procesem. Znacznie łatwiej nie narażać się na uzależnienie, by nie doświadczać jego skutków.

Małgorzata Stokowska-Wojda