Jest mi źle

Rozwój każdego człowieka wiąże się z doświadczaniem różnego rodzaju stresów. Część z nich jest wpisana w normalny rozwój dzieci i stanowi naturalny element konieczny do osiągnięcia kolejnych etapów rozwoju dojrzałości emocjonalnej. Jako społeczeństwo jesteśmy narażeni na coraz bardziej stresogenne warunki życia. Czasami zapominamy, że równie mocno jak na dorosłych, a może nawet bardziej, oddziałują one na dzieci.

Seyle definiuje stres jako niespecyficzną reakcję organizmu na czynniki, które są dla niego szkodliwe.

Świat stawia przed młodym człowiekiem bardzo wysokie wymagania. Nie zawsze są to rodzice realizujący za pośrednictwem dziecka własne niespełnione ambicje w postaci szkoły muzycznej, klubu sportowego i biegłej znajomości kilku języków obcych. Niebagatelną rolę w tym aspekcie pełnią media społecznościowe pozwalające na porównywanie osiągnięć szerokiej grupy młodych ludzi i stymulujące ich do podejmowania kolejnych wyzwań.

Bardzo ważnym źródłem stresu u dzieci są relacje rodzinne. Dotyczy to nie tylko tzw. rodzin patologicznych. Często są to rodzice o wysokim statusie społecznym, którzy nie zaspokajają emocjonalnych potrzeb swoich dzieci, koncentrując się na materialnych aspektach życia. Okazało się, że zarówno stawianie dziecku nadmiernych wymagań jak i nie stawiania ich wcale są dla dziecka równie stresogenne.

Odczuwanie przez dziecko konkretnej sytuacji jako stresującej zależy od otaczającego je środowiska (rodzina, przedszkole, szkoła, czynniki społeczne i kulturowe), ale również od odporności i wrażliwości samego dziecka.

Stres można podzielić na:

1. Normatywny - fizjologiczny, który jest wpisany w normalne życie i stymuluje u dziecka rozwój i kształtowanie nowych mechanizmów adaptacyjnych.
2. Ponadnormatywny - nadmierny, który swoja specyfiką, natężeniem lub czasem trwania przekracza wydolność adaptacyjną dziecka.

Długi czas myślano, że zaburzenia związane ze stresem, czy zaburzeniami nastroju nie dotyczą dzieci. Pogląd ten prawdopodobnie wynikał z faktu, że dzieci nie umieją opowiedzieć o swoich emocjach. Dziecko potrafi powiedzieć co najwyżej: „Jest mi źle”. Im młodsze dziecko, tym trudniej uświadomić mu własne emocje, a co dopiero o nich mówić. W związku z powyższym, stres u dziecka często wyraża się w różnych dolegliwościach somatycznych.

Objawami, które mogą stanowić manifestację stresu u dzieci są:

1. Objawy w zakresie układu pokarmowego:
• bóle brzucha lub uczucie dyskomfortu
• nudności, wymioty, odbijania
• uczucie wzdęcia, rozpierania, ciężkości w brzuchu
• częste lub luźne stolce
• niesmak w ustach lub obłożony język
2. Objawy w zakresie klatki piersiowej:
• pobolewanie, ucisk, czy dyskomfort w klatce piersiowej
• przyspieszona akcja serca
• krótki oddech pomimo braku wysiłku
• uczucie trudności w nabraniu powietrza
• hiperwentylacja (zbyt szybki oddech)
• kaszel
• czkawka
• aerofagia (nerwowe połykanie powietrza)
3. Objawy ze strony układu moczowo-płciowego:
• częste oddawanie moczu
• dyskomfort przy oddawaniu moczu
• nieprzyjemne wrażenie w okolicy narządów płciowych
• u miesiączkujących dziewczynek zaburzenia miesiączkowania
4. 4.Inne:
• bóle głowy
• świąd skóry
• zgrzytanie zębami (często postrzegane przez rodziców jako objaw robaczycy)
• uczucie ciała obcego w gardle zwane „gałką histeryczną”
• pobolewanie kończyn

U małych dzieci najczęstszym objawem stresu są bóle brzucha, u starszych bóle głowy.

Ze względu na siłę działania stres można podzielić na:

1. Słaby.
2. Umiarkowany.
3. Duży.

Z uwagi na czas działania wyróżnia się stres:

1. Ostry - pojawia się nagle i trwa stosunkowo krótko.
2. Przewlekły - trwa długo i jest najbardziej szkodliwy dla dziecka.

Przyczynami stresu u dziecka są czynniki

1. Wewnętrzne (indywidualna wrażliwość dziecka, obciążenie chorobą przewlekłą, nieśmiałość, skłonność do perfekcjonizmu).
2. Zewnętrzne:

• relacje rodzinne
• środowisko rówieśnicze
• szkoła, przedszkole czy inne obszary w których funkcjonuje dziecko (klub sportowy, harcerstwo itp.)

Świadomość powagi problemu sprawiła, że została opracowana charakterystyka stresu współczesnych dzieci:

1. „Zbyt wiele, zbyt wcześnie” - zwiększona różnorodność zjawisk szkodliwych wśród dzieci (zachowania autoagresywne, w tym samobójcze, używanie substancji psychoaktywnych, przemoc) z obniżeniem granicy wieku dzieci, które są na te zjawiska narażone.
2. „Zbyt wiele dobrego” - nadmierna stymulacja dzieci licznymi zabawkami, dobrami materialnymi, grami komputerowymi i mediami powoduje, że dzieci mają problem z samodzielnym zorganizowaniem czasu, regulacją własnych emocji, radzeniem sobie z nudą. Czasem skutkuje to presją, by być najlepszym i patologicznym współzawodnictwem w grupie rówieśniczej.
3. „Zbyt mało dobrego”- brak uwagi, miłości i bliskości ze strony rodziców zaabsorbowanych swoim życiem sprawia, że dziecko pozostaje często pod opieką osób trzecich. Zaburza to rozwój więzi z rodzicami, stabilność emocjonalną i poczucie bezpieczeństwa u dziecka.
4. „Za dużo stresu - za mało rodziny” -w ostatnich latach rośnie ilość rozwodów. Zwiększa się liczba dzieci wychowywanych przez jednego z rodziców lub przez oboje na zmianę. Rośnie też ilość tzw. rodzin patchworkowych. Rozwiedzeni rodzice wchodzą w nowe związki, zmienia się struktura rodziny, pojawia się nowe rodzeństwo. Taka sytuacja może osłabiać poczucie bezpieczeństwa dziecka i stanowić dla niego stres.
5. „Zbyt dużo stresu nadmiernego” - doświadczanie stresu zbyt intensywnego (przekraczającego możliwości adaptacji dziecka) skutkuje zaburzeniami w funkcjonowaniu młodego organizmu.

W diagnostyce i leczeniu skutków działania stresu u dzieci i młodzieży najistotniejsza jest identyfikacja czynników stresogennych i współdziałanie rodziny dziecka i środowisk, w których dziecko funkcjonuje. Opóźnienie w rozpoznaniu problemu i podjęciu właściwych działań skutkuje zaburzeniami w życiu społecznym i tworzeniem relacji międzyludzkich. Pojawiają się problemy w szkole, niska samoocena, trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, stosowanie używek.

Małgorzata Stokowska-Wojda