Za zamkniętymi drzwiami

Zwykło się uważać, że problem zaparć dotyczy wyłącznie osób dorosłych i wynika z nieprawidłowej diety, zbyt małej ilości ruchu i rozleniwienia jelit w związku z zaawansowanym wiekiem. Zaparcie u dzieci wywołuje zdziwienie, a jednak dotyczy (według różnych doniesień) od 1,5-7,5% dzieci.

By ocenić, kiedy już mamy problem, a kiedy jeszcze nie, konieczna jest definicja zaparcia.

Zaparcie określa się jako utrudnione, czasami bolesne, wymagające wysiłku oddawanie stolca w odstępach większych niż 3 dni oraz oddawanie stolca twardego z uczuciem niepełnego wypróżnienia mimo codziennego stolca.

Wbrew pozorom, oddawanie stolca w odstępach większych niż 3 dni, nie jest objawem dominującym w zaparciach u dzieci. Duży odsetek małych pacjentów oddaje twardy, zbity stolec codziennie, a nawet kilka razy dziennie. Charakterystycznym objawem jest oddawanie stolców o dużej objętości. Oddawanie stolca jest bolesne. Nie zawsze mały pacjent potrafi powiedzieć, że ma uczucie niepełnego wypróżnienia, nawet jeżeli taka dolegliwość ma miejsce. Często zaparciom towarzyszy nietrzymanie kału. Wynika ono z poszerzenia bańki odbytnicy przez zalegające masy kałowe. Brudzenie bielizny przez dziecko bywa mylone z defekacją.

U 17-40% dzieci zaparcia pojawiają się już w pierwszym roku życia. Często zaczynają się w okresie nauki i ćwiczenia korzystania z nocnika i toalety. Bywa, że problem o charakterze zaparcia wyzwala przebyta infekcja, zmiana diety, odwodnienie, czy duży stres u dziecka (np. zmiana otoczenia, rozwód rodziców). Stwierdzono, że w większości przypadków (95%) zaparcia u dzieci mają podłoże czynnościowe. Łatwiej sobie z nimi poradzić i nie stanowią poważnego zagrożenia. U ok. 5% dzieci zaparcie jest objawem poważnej choroby organicznej.

Diagnostyka czynnościowego zaparcia u dziecka opiera się na wywiadzie i badaniu lekarskim. Badania laboratoryjne, czy obrazowe nie są w tej sytuacji potrzebne. Za czynnościowym charakterem zaparcia przemawia obecność objawów:

• Dwie lub mniej defekacji w tygodniu
• Przynajmniej jeden epizod nietrzymania stolca w tygodniu
• Duży wysiłek przy defekacji lub świadome unikanie oddawania stolca przez dziecko
• Bolesne wypróżnianie lub twarde stolce
• Obecność dużych mas kałowych w odbytnicy
• Stolce o dużej średnicy, mogące zatykać toaletę

W badaniu dziecka nie występują istotne odchylenia od normy. Rozwój jest prawidłowy, a wzrost i masa ciała w normie wiekowej.

Niepokój i podejrzenie poważnej choroby organicznej jako przyczyny zaparć budzi pojawienie się tzw. objawów alarmowych:

• Bardzo wczesny początek zaparcia (poniżej 1 miesiąca życia)
• Występowanie w rodzinie choroby Hirschprunga
• Wąskie stolce
• Krew w stolcu
• Utrata apetytu
• Gorączka
• Wymioty żółciowe
• Choroba tarczycy
• Znaczne powiększenie brzucha
• Skrzywienie szpary pośladkowej
• Przetoki odbytu
• Nieprawidłowa budowa odbytu
• Blizny i zmiany w okolicy okołoodbytowej
• Kępka włosów w okolicy krzyżowej 
• Zmniejszenie napięcia i siły mięśni nóg

Wystąpienie objawów alarmowych wymaga podjęcia interwencji medycznej w trybie pilnym.

Dzieci z zaparciem czynnościowym leczone są długotrwale. Celem leczenia jest regulacja i bezbolesność wypróżnień, uzyskanie miękkiej konsystencji stolca i zapobieganie brudzeniu bielizny. W leczeniu zaparć najważniejsza jest dieta z dużą zawartością błonnika. Dotyczy to zwiększenia ilości warzyw i owoców w codziennym jadłospisie oraz dobór pełnoziarnistych produktów mącznych z ograniczeniem tak bardzo lubianych przez dzieci słodkości. Ważne jest też przyjmowanie dostatecznych ilości płynów, najlepiej wody, ponieważ odwodnienie, czy niedobór płynów wystarczy, by spowodować zaparcie. Zalecana jest również aktywność fizyczna, bo podczas ruchu żywiej pracują nie tylko mięśnie, ale i jelita. Minimalna dawka aktywnego ruchu to godzina dziennie. W leczeniu zaparć stosuje się też specjalne ćwiczenia – biofeedback. Mają one na celu nauczenia pacjenta prawidłowego toru defekacji. Uważa się, że trening ten odnosi pozytywny skutek u ok. 50-90% pacjentów. W leczeniu zaparć używane są leki. Najczęściej mają one na celu zwiększenie ilości wody w świetle jelita, co pozwala zachować miękką konsystencję stolca i ułatwia wypróżnianie. Jednak nie wszystkie leki stosowane w tym celu u dorosłych można podać dziecku.

Leczenie zaparcia jest długotrwałe. Zgodnie z amerykańskimi wytycznymi powinno ono trwać tak długo, jak długo dziecko cierpiało na zaparcie przed rozpoczęciem leczenia. Jednak dawki leków można redukować nie wcześniej niż po minimum 2 miesiącach bez zaparcia. Należy utrzymywać właściwą dietę i ruch jako działania chroniące przed nawrotem.

Małgorzata Stokowska-Wojda